Ένα μυστήριο μέρος, το οποίο εικάζεται πως δεν έχει «δει» βροχή τα τελευταία 2 εκατ. χρόνια. Μία «παγωμένη Σαχάρα». Καταφύγιο για όσους φοβούνται τα φίδια, καθώς είναι η μόνη ήπειρος χωρίς ερπετά. Ένα λευκό τοπίο γεμάτο διαστημικά συντρίμμια, με 300 υπόγειες λίμνες που ζεσταίνονται από τον πυρήνα της Γης και ανέμους που αγγίζουν τα 320 χλμ. την ώρα! Μοιάζει με σκηνικό από ταινία επιστημονικής φαντασίας, αλλά δεν είναι. Πρόκειται για τη μία από τις δύο πολικές περιοχές του πλανήτη, την Ανταρκτική.
Η νοτιότερη και πέμπτη μεγαλύτερη ήπειρος της Γης εκτείνεται σε 14 εκατ. τ.χλμ. και το 98% της έκτασής αυτής καλύπτεται από πάγο. Τι συμβαίνει όμως κάτω από τον πάγο; Το γεμάτο ενεργειακά κοιτάσματα και φυσικούς πόρους έδαφος είναι αυτό που κεντρίζει το ενδιαφέρον των ισχυρών κρατών. Αυτός ο αμύθητος πλούτος ήταν για πολλά χρόνια ανεκμετάλλευτος, δεδομένου ότι οι σκληρότατες καιρικές συνθήκες κάνουν την περιοχή ιδιαίτερα αφιλόξενη. Και εδώ έρχεται να παίξει τον ρόλο της η περιβαλλοντική κρίση. Με το λιώσιμο των πάγων και την κλιματική αλλαγή ο υπέρογκος φυσικός πλούτος γίνεται ξαφνικά προσβάσιμος στους πρόθυμους «να φτάσουν στα άκρα» -κυριολεκτικά και μεταφορικά- στο όνομα του οικονομικού κέρδους.
Καθώς όλοι οι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά και διαφορετικά κράτη δείχνουν όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ψυχρότερη μεριά του πλανήτη που μέχρι πρόσφατα απείχε από το κέντρο της προσοχής, ο διπλωματικός κόσμος αναρωτιέται κατά πόσο το ζήτημα της Ανταρκτικής θα αποτελέσει ένα νέο διακύβευμα στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Τι συμβαίνει ακριβώς; Ποιον θα ωφελήσει αυτή η προσπάθεια να φωτιστεί το μυστήριο μέρος που παραμένει σκοτεινό επί έξι μήνες το χρόνο;
Η πρώτη φορά που άνθρωπος έφτασε στον Νότιο Πόλο ήταν το 1911, όταν Νορβηγοί εξερευνητές εκτέλεσαν την πρώτη επιτυχημένη εκστρατεία, διευρύνοντας έτσι τους οικονομικούς και γεωστρατηγικούς ορίζοντες. Έκτοτε πολλές χώρες, όπως η Αργεντινή και η Χιλή, είχαν την ευκαιρία να τοποθετήσουν τις σημαίες τους στα παγωμένα εδάφη, γεγονός που οδήγησε σε εδαφικές διεκδικήσεις και διαφωνίες μεταξύ κρατών. Αυτό ακριβώς έρχεται να επιλύσει η Συνθήκη της Ανταρκτικής, πλέον αναγνωρισμένη από 54 χώρες, η οποία προωθεί την ειρηνική συνεργασία των εθνών σε επιστημονικό επίπεδο και απαγορεύει κάθε στρατιωτική δραστηριότητα εκεί. Με άλλα λόγια, η Ανταρκτική είναι το μοναδικό μέρος στη Γη που δεν ανήκει σε κανέναν!
Παρόλα αυτά, τα συμφέροντα είναι μεγάλα και η θέσπιση του Συμφώνου απέχει πολύ από την εφαρμογή του στην πράξη. Το Σύμφωνο προβλέπει τη διατήρηση της τάξης στην περιοχή, αλλά δυστυχώς η εγκυρότητά του δεν αναγνωρίζεται καθολικά, γεγονός που δυσκολεύει την αντιμετώπιση ποικίλων προβλημάτων, από την κλιματική αλλαγή μέχρι τις γεωπολιτικές διαμάχες.
Επιστήμονες και διπλωμάτες ανησυχούν ότι το υπάρχον σύστημα δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις νέες πιέσεις. Το διακύβευμα είναι η τελευταία αρχέγονη ήπειρος, στην οποία υπάρχουν τα μεγαλύτερα αποθέματα νερού του πλανήτη, πιθανώς τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και το κλειδί για τη κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην άνοδο της στάθμης των θαλασσών. Είναι μια ήπειρος «προάγγελος» της πορείας της κλιματικής αλλαγής και ένα νέο πεδίο αλιευτικής εκμετάλλευσης, καθώς τα αποθέματα των υπολοίπων θαλασσών εξαντλούνται. Ανταποκρίνεται εξίσου στο ενδιαφέρον τόσο των επιστημόνων, όσο και των τουριστών.
Η Ανταρκτική, το σύγχρονο «Μήλον την Έριδος», είναι αναμφίβολα ένας χώρος έντονου γεωπολιτικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Καθώς λιώνουν οι πάγοι, αναδύονται οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της και μαζί, φλέγοντα ζητήματα διεθνούς ασφάλειας και προστασίας του πλανήτη. Η ιστορία μάς έχει διδάξει πως τέτοιες καταστάσεις τις περισσότερες φορές καταλήγουν σε εμπόλεμες συρράξεις.
Τελικά θα φτάσει ο άνθρωπος να θυσιάσει την τελευταία ανέγγιχτη ήπειρο του πλανήτη στο βωμό του πλούτου και της ισχύος;
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος #21 των “Αποδημητικών Πουλιών”, που κυκλοφόρησε με την Εφημερίδα των Συντακτών στις 29 Μαΐου 2021.
Σχολιάστε